DE GEZICHTEN ACHTER HET FESTIVAL: Harold polis

Barokke Influencers wordt door vele handen gedragen: van curatoren, vormgevers, professoren tot tentoonstellingsmakers. Al deze mensen hebben één ding gemeen: een bijzondere interesse voor de barok. Ieder binnen zijn of haar eigen vakgebied en expertise. Waaraan denken zij bij het woord ‘barok’ en wie is hun favoriete ‘barokke influencer’? De komende weken stellen we de gezichten achter het festival hier aan je voor.

Harold Polis

Harold Polis (1970) is essayist en zelfstandig cultureel ondernemer. Als intendant is hij de drijvende kracht achter het festival. Hij hoopt dat het festival mensen anders laat kijken naar de 17de eeuw en doet beseffen hoe het gedachtegoed van toen vandaag nog altijd actueel is. ‘Antwerpen is uiteraard Rome niet, maar het Hendrik Conscienceplein, het kloppende hart van het festival, brengt de eeuwige stad wel zeer dichtbij,’ aldus Polis.

Multidisciplinair en transhistorisch 

Wat heeft dit festival dat andere festivals niet hebben?

‘Ik hoop dat Barokke Influencers zoveel mogelijk mensen zal toelaten om anders naar de 17de eeuw te kijken. Of om die periode te ontdekken, want voor heel wat mensen is de 17de eeuw nog een grote onbekende. De impact van de barokke influencers van toen stopte niet in 1699. Daarom is het aanbod van het festival ook multidisciplinair en transhistorisch. We benaderen de barok als een begrip dat tot op vandaag een rol speelt in ons leven. We organiseren drie expo’s: één over de 17de eeuw, één over het interbellum en één met hedendaagse kunst. Het onderzoeken van de kruisverbanden tussen die periodes levert verrassende resultaten op.’

Meer dan krullen alleen

Wat is het eerste woord dat in je opkomt als je denkt aan de barok? Waarom?

‘Begin. Ik ben opgegroeid in Antwerpen en heb de barok altijd ervaren als het begin van de stad. Als kind was Antwerpen voor mij een spannend stripverhaal dat vertrok bij Rubens en de 17de eeuw, met dank aan Willy Vandersteen. Al de rest was prehistorie. Ik leed als kind dus aan een milde vorm van historische bewustzijnsvernauwing, een aandoening die me tot op vandaag intrigeert. Er klopte niet veel van mijn beginverhaal, maar de kracht van de mythe was aanzienlijk. Ik vind dit overigens een pluspunt. Door de mythe in vraag te stellen, komt er ruimte vrij om na te denken over de toekomst. Voor mij is de barok niet alleen de benaming van een bepalende periode in onze geschiedenis. Het is ook een manier van denken. Traditioneel associëren we de barok met overdaad en krullen, maar dan ga je voorbij aan de expressiviteit waarmee men het publiek trachtte te overtuigen. De barok probeerde grote tegenstellingen te overstijgen, zowel maatschappelijk, politiek als religieus.’

Een ervaring voor alle zintuigen 

Wat is het eerste kunstwerk dat in je opkomt als je denkt aan Barokke Influencers? Waarom?

‘De ultieme artistieke vorm van de 17de-eeuwse barok is voor mij een flamboyante vrouw uit Spanje: de heilige Theresia, en wel zoals Bernini haar heeft tot leven gewekt in wit marmer uit Carrara. Ze staat, of beter zweeft, in de met ornamenten en zonnestralen versierde Cornaro-kapel in de Basilica di Santa Maria della Vittoria. Vooraleer ik de versteende heilige Theresia in Rome ontmoette, had ik haar jarenlang op foto’s proberen te begrijpen. Ik geraakte eerlijk gezegd niet op haar uitgekeken: de eindeloze plooien van haar habijt, de werveling van haar lichaam, de volledige overgave die ik van haar gelaat aflas. Bernini heeft de heilige Theresia niet zomaar geportretteerd. Hij heeft een van haar mystieke momenten zo realistisch mogelijk proberen weer te geven. Bernini trachtte een bovenmenselijke ervaring uit te beelden, eentje die zich niet in de hemel afspeelt, maar hier op aarde. 

Maar: je kan honderd-en-een lijsten met essentiële barokervaringen maken. Het gaat echter niet om die barokke bucketlist, memobox of powerpointvoorstelling – droeve symptomen van een inspiratieloze tijd – het gaat om die ene ervaring waarbij alle zintuigen geprikkeld worden, dat ene beeld dat je jarenlang niet hebt begrepen, het moment dat je, al lezend, luisterend of kijkend, onverwacht tot het besef komt dat je aanvoelt waar ‘het’ om gaat. Bernini dus, wat mij betreft.’ 

Heropbouw

Wat beeld jij je in bij de 17de eeuw? Hoe ging het er volgens jouw verbeelding aan toe?

‘Ik hoed me voor veralgemeningen. Hoe meer ik over de periode lees, hoe complexer ze wordt. Dankzij de voorbereiding van het festival begrijp ik eens te meer dat je het heden niet in het verleden mag lezen. Dat doen we haast vanzelf, omdat we oorzaken en gevolgen zoeken, ook waar ze niet zijn. De geschiedenis loopt echter niet volgens een vast plan. We hebben de vrijheid om er zelf wat van te maken. Dat is wat de mensen in het Antwerpen van de 17de eeuw ook hebben gedaan, binnen de grenzen van hun mogelijkheden. De stad was veel kleiner dan vandaag, maar ik ben geen vraag tegengekomen die we ons vandaag ook niet stellen. In vele opzichten was de wereld toen onbekender. Het leven hield risico’s in die we ons niet kunnen inbeelden. Tegelijkertijd was de aantrekkingskracht van het nieuwe onweerstaanbaar aanwezig. Men was toen ook verplicht anders te beginnen denken, omdat ellendig lange oorlogen dood en verderf in Europa hadden gezaaid. De samenleving was stuk. De zoektocht naar een nieuwe gemeenschappelijke taal voor mensen die elkaar naar het leven hadden gestaan, leidde onder meer tot een enorme bloei in de wetenschappen. Het verhaal van Barokke Influencers past voor mij in die ontwikkeling: de jezuïeten beoefenden in Antwerpen een eigentijdse vorm van samenlevingsopbouw.’

Een babbel met Jozef Peeters en op de koffie bij Rubens

Welke Barokke Influencer(s) zou je graag ontmoeten of terug tot leven wekken? Waarom?

‘In het Xaveriuscollege waar ik mijn jeugd doorbracht, had de manisch-depressieve Alfred Ost een groot deel van de muren gevuld met houtskooltekeningen. Hij was daar tijdens de bezetting drie jaar lang mee bezig geweest, in ruil voor warm eten. Christus en de Emmaüsgangers, een galjoen, Sint-Jan de Evangelist, het laatste avondmaal, een Mariaprocessie van vierentwintig lang, met paarden en huifkarren, vogels, zogende moeders, priemende zonnestralen en overdadige guirlandes. De gangen van het college waren een immens katholiek stripverhaal, vol zwoegende lichamen, een loodrecht neervallende heilige geest, bekeringen en intens biddende gezichten. In de centrale ruimte stond de rusteloze missionaris Xaverius kaarsrecht te kijken naar China. In de klas waar ik de eerste Latijnse doorbracht, had Ost de stervende Xaverius getekend, voor de kust van Goa. Dat tafereel was zo overdonderend dat het met een gordijn was bedekt. Dankzij Ost heb ik een zekere intieme band met de vurige Bask opgebouwd. Ik zou daarom veel liever Ignatius van Loyola ontmoeten. Ik wil het portret dat de Franse schrijver François Sureau van Ignatius heeft geschetst in zijn roman “Inigo” beter begrijpen. Voor Sureau is Ignatius iemand geweest van wie de bekering een leven lang heeft geduurd. Ik zou Ignatius willen vragen of hij zich had kunnen inbeelden wat voor een impact zijn hardnekkigheid zou hebben in de loop der eeuwen. En hoe zou hij vandaag zijn hardnekkigheid invullen? Graag ook een ontmoeting met Jozef Peeters, twintigste-eeuwse barokke influencer en de artistieke duivel-doet-al die na de Eerste Wereldoorlog van Antwerpen een wereldcentrum van de avant-gardekunst wilde maken. En als we dan toch bezig zijn, wil ik ook op de koffie bij Rubens zelf.’ 

Plus est en vous

Waarom kijk je uit naar Barokke Influencers?

‘Barokke Influencers is een initiatief van UCSIA en UA. De kracht van het festival zit in een uitgebreid netwerk van organisaties, instellingen, overheden, bevlogen ambassadeurs en stille fans. De genereuze samenwerking tussen die verschillende festivalpartners vind ik opmerkelijk. Heel wat mensen hebben de afgelopen twee jaar hun nek uitgestoken voor het festival. Barokke Influencers toont de optelsom van al die inspanningen en levert stiekem ook het bewijs dat het apocriefe motto van de jezuïetencolleges klopt: plus est en vous. Ik kijk er ontzettend naar uit om die fijne samenwerking met iedereen te vieren.’

Tijd voor een nieuw geluid

Wanneer is het festival voor jou geslaagd?

‘We hebben hoe dan ook de ambitie om een breed publiek te bereiken, door toegankelijkheid en beleving te combineren met inhoudelijk sterke evenementen. Het festival moet de stad in beweging brengen. Persoonlijk zie ik Barokke Influencers ook als een keerpunt. Ik hoop dat het festival zoveel mogelijk bezoekers de kans geeft om van gedachten te wisselen over de grote vragen van deze tijd. Na de fameuze polycrisis van de afgelopen jaren hebben mensen nood aan een toekomstperspectief. Ook Antwerpen heeft dat nodig. Zet de ramen open. Laat een ander geluid horen. We moeten opnieuw leren praten met elkaar over wat er echt toe doet: hoe kunnen we een goed leven opbouwen, hoe kunnen we goed samenleven, hoe kunnen we de wereld beter maken? Ik zou graag hebben dat het stadsfestival Barokke Influencers een bron van inspiratie vormt om daarover na te denken en om actie te ondernemen.’

Meer info op haroldpolis.be.