Barokke Influencers. Jezuïeten, Rubens en de kunst van het overtuigen
Een bijzondere tentoonstelling op drie historische locaties – de gaanderijen van de Sint-Carolus Borromeuskerk, het Museum Snijders&Rockoxhuis en de Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – vormde het hart van het festival. Ze lieten je de barok op een verrassende manier ervaren. De tentoonstelling richtte de aandacht op een bijzondere soort influencers van vier eeuwen geleden: de jezuïeten. Aan de hand van schilderijen, tekeningen, prenten en archiefdocumenten werd duidelijk hoe de hoofdrolspelers uit het zeventiende-eeuwse Antwerpen dachten, droomden, werkten en hun geloof beleefden. De Sint-Carolus Borromeuskerk was de plek bij uitstek om het verhaal van Barokke Influencers te vertellen. De kerk werd gebouwd in opdracht van de jezuïeten, en is het resultaat van samenwerking tussen wetenschappers en kunstenaars. Het bekendst is de inbreng van Peter Paul Rubens.
Sint-Carolus Borromeuskerk
In de gaanderijen van de Sint-Carolus Borromeuskerk ontdekte je het Antwerpen van de zeventiende eeuw. De Scheldestad was toen een kosmopolitisch handelscentrum waar de jezuïeten een hoofdrol speelden. Met behulp van unieke documenten, prenten en kunstobjecten bracht de tentoonstelling hun ‘volgers’ van toen in beeld. In eerste instantie volgers in eigen huis: scholieren van het college, ‘geestelijke dochters’ die hun werk ondersteunden. De orde drukte ook een stempel op het Antwerpse straatbeeld. En net als vandaag probeerde ze een internationaal publiek te overtuigen, met beelden en afbeeldingen, om het aantal volgers zo hoog mogelijk te krijgen en hen zo diep mogelijk te raken. Zo kreeg je een beeld van de unieke beeldtaal waarmee de jezuïeten hun tijdgenoten probeerden te overtuigen. De tentoonstelling toonde devotieprenten, etsen en boeken uit de collecties van verschillende erfgoedinstellingen, waaronder het Ruusbroecgenootschap. Je kon er ook een unieke reeks ‘affixiones’ bewonderen. Deze beschilderde doeken met allegorische voorstellingen maken deel uit van het patrimonium van de Sint-Carolus Borromeuskerk.
De tentoonstelling liep van 22 april tot en met 16 juli 2023 en werd vergezeld van een tweetalige audiogids. Er werd voor de gelegenheid een opname gemaakt van de Madrigali Spirituali van Philippus de Monte (een productie van Alamire Foundation i.s.m. AMUZ).
Museum Snijders&Rockoxhuis
In het Museum Snijders&Rockoxhuis stond de bekendste Antwerpse barokschilder en barokke influencer centraal: Peter Paul Rubens. De jezuïeten waren een belangrijke opdrachtgever van de Antwerpse meester. Op hun vraag realiseerde Rubens 39 plafondschilderingen in de Sint-Carolus Borromeuskerk die bij de brand van 1718 verloren gingen. De tentoonstelling wekte die verloren kunstschat weer tot leven aan de hand van de bewaard gebleven olieverfschetsen van Rubens’ eigen hand en met binnen- en buitenlandse topstukken van Rubens, Jacob de Wit en Daniël Seghers.
Je kon de tentoonstelling bezichtigen van 22 april tot en met 16 juni 2024.
De Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
In de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience ontdekte je het ware verhaal van de Nottebohmzaal. Op deze plek bevond zich in de zeventiende eeuw het gebouw de Sodaliteit, een broederschap waar ook Peter Paul Rubens, Antoon van Dyck en heel wat andere Antwerpse barokkunstenaars lid van waren. Op de plaats van de huidige Nottebohmzaal lag tot 1773 de schitterend ingerichte barokke kapel van de Sodaliteit. Tussen de luxe marmeren muurbekleding hingen tientallen schilderijen. Tijdens het onderzoek naar de inrichting van de barokke kapel doken veel vragen op. Van wie waren de kunstwerken aan de muren en plafonds en wat stelden ze voor? En vooral: waar bevinden de schilderijen zich vandaag? De tentoonstelling nam je in een meeslepende 3D-omgeving stap voor stap mee in het onderzoek.
De tentoonstelling liep van 22 april tot en met 10 september 2024.
Catalogus
De catalogus van de tentoonstelling werd uitgegeven bij Hannibal.
Barokke Influencers
Jezuïeten, Rubens en de kunst van het overtuigen
Pierre Delsaerdt & Esther Van Thielen (red.)
2023, Uitgeverij Hannibal
28 x 23 cm, 208 pagina’s
Hardcover Nederlandstalige editie
Quadrichromie
ISBN 978 94 6466 624 3
€ 49,95
Meer lezen en luisteren?
In de podcastreeks van Barokke Influencers kwam de historische zeventiende eeuw en de barokkunst meer dan één keer voorbij. Beluister zeker deze afleveringen:
Aflevering 8: Leen Huet & Johan Verberckmoes over de historische 17de eeuw
Aflevering 10: Koenraad Jonckheere over barokkunst in het Noorden en het Zuiden
Aflevering 6: Sibo Kanobana & Johan Verberckmoes over missionering en dekolonisatie
Aflevering 15: Mario Cams over cartografie
Aflevering 17: Veerle De Vos over Ferdinand Verbiest en de ontdekking van China
De centrale expo kwam ook uitgebreid aan bod in de ATV-reportagereeks over Barokke Influencers.
Je kan ook enkele van de lezingen uit de reeks Grote vragen herbekijken:
Judith Pollmann over geloofsvervolging, polarisatie en gedoogbeleid in Antwerpen 1500-1700
Lieke Stelling over humor en religie in het zeventiende-eeuwse Engeland
Ad Meskens over Rubens, de jezuïeten en vernieuwende wiskunde
Missions, Maps and Mediators: Influential Encounters Between Jesuits and Native Americans
Maak ook kennis met deze gezichten achter het festival:
Harold Polis, intendant van het festival
Hildegard Van de Velde, beheerder van de kunstcollectie van KBC en conservator van museum Snijders&Rockoxhuis.
Pierre Delsaerdt, hoogleraar Geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen
Steven Van Impe, curator bij de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
Harlinde Pellens, marketing en communicatie voor het Rubenshuis en Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
Curatoren
Sint-Carolus Borromeuskerk
Pierre Delsaerdt (hoofdcurator), Maartje De Wilde, Rudi Mannaerts, Guido Marnef, Hubert Meeus, Harold Polis, Hildegard Van de Velde, Steven Van Impe, Tine Van Osselaer, Esther Van Thielen, Marc Van Vaeck, Johan Verberckmoes
Met medewerking van Brent Lambrix
Museum Snijders&Rockoxhuis
Hildegard Van de Velde (hoofdcurator), Nils Büttner, Ria Fabri, Piet Lombaerde, Bert Watteeuw
Met medewerking van Patrick Wuytack
Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
Steven Van Impe
Bekijk het volledige festivalteam.
Reviews
Zopas zag ik de expo Barokke Influencers. Jezuïeten, Rubens en de kunst van het overtuigen, verspreid over drie locaties: Erfgoedblibliotheek Hendrik Conscience, de Sint-Carolus Borromeuskerk en Museum Snijders&Rockoxhuis. Meer bekende ‘influencers’ als Rubens en van Dyck wijzen uiteraard de weg, maar net zo goed zijn er de charmante sporen van vergeten geestelijken en onbekende kunstenaars. Dankzij het festival Barokke Influencers viel ik van de ene verrassing in de andere. En dat door simpelweg met de blik van de jezuïeten door het Antwerpen van de barok te struinen. Gek eigenlijk dat niemand daar eerder op was gekomen.
Bart Van Loo, auteur van De Bourgondiërs
In de voorbije decennia verscheen er elk jaar wel een studie over de Gouden Eeuw van Antwerpen. Die massale aandacht is volledig terecht. Het valt trouwens op dat de historici telkens weer andere invalshoeken vinden en daarbij zelden in elkaars vaarwater terechtkomen. Het zegt veel over het immense belang van de stad op economisch, maatschappelijk, religieus en politiek vlak in de 16de eeuw. Het bewijst eveneens dat de rijkdom aan benaderingen onuitputtelijk is.
Met het stadsfestival Barokke Influencers wordt nu eindelijk ook een reeks tentoonstellingen, concerten en debatten gewijd aan de eeuw die erna kwam: de 17de eeuw. Nog nooit werd de enorme invloed van de jezuïeten en de barok zo zorgvuldig en attractief voor een breed publiek in beeld gebracht als nu.
Een bezoek aan de tentoonstelling in de fenomenale Sint-Carolus Borromeuskerk, onze barokke parel, schonk mij voldoende inspiratie om op nog maar eens een andere manier naar die 17de eeuw te kijken. Ik zal niet lang dralen om ook de beide andere grote presentaties in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en het Museum Snijders&Rockoxhuis te bezoeken. Ik dacht al een en ander te weten over de ‘barokke’ 17de eeuw van Antwerpen, maar dat bleek een vergissing die ik dankzij Barokke Influencers kan rechtzetten.
Kurt Van Eeghem, schrijver, kunstminnaar en radio-icoon
In de pers
Il barocco dei gesuiti, precursori degli influencer
Avvenire, 15 juni 2023
In ‘Barokke Influencers’ kijk je over de schouder van Rubens mee – net als de jezuïeten destijds
de lage landen, 9 juni 2023
100% Cultuur over ‘Barokke Influencers: Jezuïeten, Rubens en de kunst van het overtuigen’
ATV, 30 mei 2023
Hoe de jezuïeten met kunst zieltjes wonnen
De Standaard, 22 april 2023
Ook Rubens was al een influencer, dat leert een nieuw stadsfestival in Antwerpen
VRT NWS, 22 april 2023
‘Plus est en vous’: hoever de invloed van de jezuïeten vandaag nog reikt in Antwerpen
Gazet van Antwerpen, 22 april 2023
À Anvers, l’esprit baroque nous promet de beaux éclats jusqu’à la fin de l’année
La Libre Belgique, 21 april 2023
Drie barokke exposities vertellen hoe de jezuïeten Antwerpen inpakten
Gazet van Antwerpen, 20 april 2023
Barokke Influencers in het nieuws
ATV-nieuws, 19 april 2023
De uitgekiende strategie van de jezuïeten
De Tijd, 19 april 2023
Drie barokke exposities vertellen hoe de jezuïeten Antwerpen inpakten
Het Nieuwsblad, 19 april 2023
Stadsfestival Barokke Influencers knalt van start op 22 april
Kerknet, 18 april 2023
Wellicht was er in de tijd van de jezuïeten veel meer vrijheid
Knack, 18 april 2023
Barokke Influencers in Pompidou
Radio Klara, 18 april 2023