Het geloof in de grap: humor en de religieuze ander

Het West-Europa van de zestiende en zeventiende eeuw was diepreligieus én werd gekarakteriseerd door een levendige cultuur van humor. Hoe gingen die twee kenmerken samen? Als we de theologische debatten uit de tijd mogen geloven, waren grappen over het geloof uit den boze, met als uitzondering het bespotten van religieuze vijanden. Maar uit de komische teksten van deze periode zelf ontstaat een veel genuanceerder beeld van de religieuze humor uit de vroegmoderne tijd.

Deze lezing richt zich op de situatie in Engeland. Aan de hand van talrijke Engelse moppenboeken, humoristische verhalen en een jezuïtisch schooltoneelstuk wordt duidelijk dat religieuze polemiek zèlf onderwerp van spot kon zijn en dat er geen heilige huisjes waren, zelfs niet de kruisiging. Deze teksten, die een sterk internationaal karakter hadden, tonen aan dat humor in deze periode niet alleen kon bijten maar ook als instrument werd ingezet om om te gaan met sociaal-religieuze spanningen die werden veroorzaakt door de protestantse reformatie. Hierbij kan men denken aan de spirituele onzekerheid over het zielenheil, dat de predestinatieleer met zich meebracht, maar ook aan de groeiende zichtbaarheid van religie in de vorm van confessionele groepsidentiteiten, zoals katholieken en diverse protestantse denominaties.